Waarom jouw comfortzone je kan belemmeren
De neiging om in de comfortzone te blijven en de angst voor de zogenaamde dangerzone zorgt er voor dat mensen soms moeite hebben met veranderingen in organisaties. Waarom is het zo lastig om buiten de comfort zone te treden? Wanneer bevind je je in de optimal performance of dangerzone? En hoe kan inzicht hierin je helpen bij het omgaan met organisatieveranderingen? In dit artikelen geven we uitleg over de drie zones en gaan we in op de 5 fases die medewerkers doorlopen wanneer ze worden geconfronteerd met veranderingen.
Proactiviteit en Veerkracht
Er zijn drie zogenaamde zones te onderscheiden: de comfort zone, performance zone en de dangerzone. Aan de hand van drie situaties maken we duidelijk wat het verschil is tussen de drie zones:
Situatie 1: de comfortzone
Thuis voel je je veilig, de omgeving is vertrouwd. Je kent de mensen op je heen, je weet waar de lichtknopjes zitten, hoe de televisie aan moet, waar je spullen liggen en je huis is bovendien ingericht naar jouw smaak. Je voelt je veilig en comfortabel. Je bevindt je in de comfort zone.
Situatie 2: de optimal performance zone
Altijd maar thuis zitten is ook niet alles. Soms wil je wel eens wat nieuws ervaren. Dus ga je op vakantie. Laten we zeggen, een stedentrip. Je proeft de sfeer in een voor jou onbekende stad. Je geniet van nieuwe indrukken, je bekijkt een kathedraal, snuffelt rond over wat marktjes en je drinkt een cappuccino op een terrasje in de zon. Ook al ben je niet iemand die snel contact legt met onbekenden, raak je toch aan de praat met wat lokale mensen. Je doet nieuwe indrukken op, hoort nieuwe verhalen en je geniet ervan. Je besluit ook het nachtleven te verkennen en geniet volop van een mooie theatervoorstelling. Vervolgens duik je het café in. Hier maak je kennis met andere toeristen en je hebt het heel erg naar je zin. Wat is het leven leuk als je open staat voor nieuwe ervaringen. Deze situatie noemen we de optimal performance zone.
Situatie 3: de dangerzone
Het is al laat en je besluit je hotel op te zoeken. Het is even oriënteren met de kaart maar al gauw heb je de route terug uitgezocht. De route blijkt door een wat stiller en minder toeristisch deel van de stad te gaan. Er ligt veel troep op straat en de verlichting is matig. Op een bepaald moment loop je door een smal straatje en je ziet in de verte een groepje luidruchtige jongeren van de andere kant aankomen. Op het moment dat ze jou zien worden ze ineens stiller en ze vertragen hun tempo. Je ziet ze kijken en je voelt je niet op je gemak. Je bent alleen, onbeschermd en denkt aan wat jou zou kunnen overkomen. Angst dient zich aan. Je lichaam begint met de productie van adrenaline en cortisol. Dit zijn zogenaamde stresshormonen waardoor bloeddruk en hartslag omhoog gaan. Je spieren spannen zich aan, zintuigen worden scherper (pupillen verwijden) en de pijngevoeligheid daalt. Dit zijn normale reacties op de situatie. Je lichaam maakt zich klaar om te vechten of te vluchten. Je bevindt je in de dangerzone.
Wat is een comfortzone?
“Ik ben nou eenmaal zoals ik ben”
Een comfort zone is geen fysieke plek. Het is niet een ruimte in je huis met een knappend haardvuurtje, een lekker muziekje, glaasje wijn of een warm bad. Nee, je bevindt je binnen je comfort zone als je dingen doet waarvan je zeker weet dat jij ze wel kunt. Bezigheden die je zonder risico tot een goed einde weet te brengen. Een comfort zone is dus vooral gerelateerd aan jouw zelfbeeld.
Wanneer zit je in je comfortzone?
Je bevindt je in je comfort zone als je jezelf veilig, prettig en vertrouwd voelt met de situatie waarin je je bevindt. Dat kan thuis zijn, maar als je iemand bent die dol is op uitgaan, dan is een avondje stappen in een andere stad wellicht iets waarbij jij je waarschijnlijk in een comfort zone bevindt.
Of je in de comfortzone zit, hangt dus vooral af van jouw zelfbeeld.
In de comfort zone bevinden zich geen uitdagingen en is er geen sprake van enig risico. Het zijn veelal dagelijkse terugkerende situaties. Je voelt wellicht tevredenheid, maar ook dipjes, vermoeidheid en een wat lager zelfvertrouwen horen hier thuis. Je hebt desondanks een gevoel van comfort dat veelal versterkt wordt door de angst dat gevoel te verliezen. Eigenlijk leven de meeste mensen een groot deel van de tijd in hun comfort zone.
De Optimal Performance Zone
Soms doen zich situaties voor waardoor je buiten je comfort zone treedt. Er gebeurt iets, of je stapt op iets af waardoor je niet zeker bent van een veilige, prettige en vertrouwde situatie. Bovendien weet je ook niet of je de betreffende situatie wel bij jou past. Je treedt buiten je comfort zone, maar je voelt je er nog wel comfortabel bij. Het maakt je alert, je registreert meer prikkels, doet nieuwe indrukken op en je hersenen plus je lichaam zijn druk bezig deze nieuwe prikkels te verwerken. In de sport betekent dit dat je jezelf middels training steeds probeert te verbeteren.
Alasdair White, specialist in performance management, schrijft in zijn artikel From Comfort Zone to Performance Management over de zogenaamde optimal performance zone. Een sporter stapt in zijn optimal performance zone als hij bezig is zijn sportprestaties te verbeteren. Hij onderzoekt of hij meer in huis heeft dan tot nu toe. Hij daagt zijn spieren uit om nog sterker te worden, of hij traint zijn oog-hand-coördinatie door heel veel oefeningen om nog exacter de bal in de basket te schieten.
In situatie 2 in ons voorbeeld voelt de persoon zich positief geprikkeld om nieuwe indrukken op te doen in de voor hem onbekende stad. Hij zit niet meer in zijn comfortzone, maar hij bevindt zich net als de sporter, in de optimal performance zone. Er is sprake van een verhoging van adrenaline waardoor de concentratie en de focus toeneemt.
Ontwikkeling en groei vinden plaats buiten je comfortzone
Als je buiten je comfort zone in je optimal performance zone stapt dan pas ervaar je een toename van zelfvertrouwen, dan zie je kansen. Maar in deze zone schuilen ook gevaren. Het gevaar van falen, van mislukte pogingen, van pijn. Als je dit ziet als iets dat er gewoon bij hoort dan kan je je uitleven en groeien. Je leert nieuwe dingen en ervaart passie. Je durft weer te dromen en merkt dat je het lef hebt om nieuwe ervaringen op te doen.
Uit onderzoek blijkt dat mensen het beste presteren als ze een lichte vorm van stress ervaren. Psychologen noemen dit Positive Arousal; een positieve, of gezonde spanning. Uit recent onderzoek is bovendien gebleken dat stress niet ongezond is. Stress is alleen ongezond als je denkt dat het slecht voor je is. Psycholoog Kelly McGonigal deelt haar visie hierop in een TED-presentatie How to make stress your friend.
De Dangerzone
“Dat is me veel te ingewikkeld”
“Zo hebben we het nog nooit gedaan”
“Daar zit teveel risico aan”
Het smalle straatje uit situatie 3 met het groepje jongeren kan dermate bedreigend overkomen dat iemand zich klaarmaakt om te vechten of te vluchten. Hij voelt angst en bevindt zich in de zogenaamde dangerzone. De angst is nu zo groot en de hoeveelheid adrenaline zo hoog dat het de prestaties ondermijnd. We zijn niet meer ingesteld op leren en ontwikkelen, maar op overleven. Lef wordt angst, we gaan zweten en beven, kansen worden bedreigingen en het verlangen naar succes wordt de angst om te falen. Je voelt je niet veilig, je zelfvertrouwen in deze situatie is laag. Je wilt hier niet zijn, het is de dangerzone.
Het is goed om te weten dat mensen vaak bang zijn om in de dangerzone terecht te komen, terwijl er ook nog een relatief veilig gebied is, tussen de comfortzone en de dangerzone in.
Omgaan met veranderingen
“Wat moeten anderen er wel niet van denken”
“Ik denk niet dat dit wordt geaccepteerd”
De meeste mensen hebben van nature de neiging om zichzelf in de comfort zone op te houden. Dit komt veelal doordat het verlaten van de comfort zone emotionele spanning oplevert. Deze emotionele spanning is vooral angst. Angst om te falen bijvoorbeeld. Of angst omdat andere mensen er misschien iets van vinden. Angst ook om je zelfbeeld te schaden. Je voelde je in je comfort zone tamelijk opgewassen tegen het leven. Maar wat als blijkt dat je toch tegen zaken aanloopt die je niet aankunt? Liever een gemiddeld zelfvertrouwen dan een deuk oplopen.
De grootste angst is evenwel de angst om datgene te verliezen wat je hebt. De angst dat er geen weg terug is. Deze angst maken we in ons hoofd soms zo groot dat het lijkt alsof het verlaten van de comfort zone betekent dat we direct in de danger zone terecht komen. Daarom is het belangrijk om voor jezelf die plek te zoeken waar je jezelf nog comfortabel voelt terwijl je gelijktijdig buiten je comfortzone treedt.
5 fases als reactie op veranderingen
Het buiten je comfortzone komen kan een bewuste keuze zijn, maar als je werkt in een organisatie dan kan het ook zijn dat je door een dreigende organisatieverandering hiermee geconfronteerd wordt. Mensen doorlopen in zo’n situatie doorgaans de volgende 5 fases:
1. Ontkenning
“We hebben er hard aan gewerkt om hier te komen”
“Er kleven veel te veel nadelen aan”
“Dat past niet bij ons”
“Ik heb het probleem niet veroorzaakt dus ik hoef het ook niet op te lossen”
“Ik doe het toch goed?”
“Ik weet van niets, ik ben niet gehoord”
Een organisatieverandering is een bedreiging van je comfortzone. Je voelde je vertrouwd en veilig op je werkplek en je voelde jezelf opgewassen tegen jouw taken. Maar nu dreigt er iets te gaan veranderen. De eerste reactie van veel mensen is dan angst. Angst om te verliezen wat je had. Angst dus om je comfort zone te moeten verlaten. Angst om misschien tegen zaken aan te lopen waar je niet tegen opgewassen bent. Deze angst uit zich vaak in een vorm van ontkenning. Ontkenning van de noodzaak om te veranderen. Mensen vinden ineens, nog meer misschien dan daarvoor, dat hun huidige manier van werken precies datgene is waar ze tevreden over zijn. Mogelijke veranderingen worden daarmee nog bedreigender en worden ervaren als het betreden van de dangerzone. Doordat de energie wordt gericht op dit ontkennen nemen vaak de werkprestaties in deze fase af.
2. Verdediging als laatste poging om in de comfortzone te blijven
“Zoiets werkt toch niet op onze afdeling”
“Eerst moet de directie zelf maar eens veranderen”
“We moeten hier eerst wat langer over nadenken”
“Nee, zo werkt dat niet hier”
Als de verandering zich toch aandient dan zullen medewerkers zich gaan verdedigen. Ze zullen hun best doen om de nieuwe werkelijkheid te integreren in hun oude werkwijze zodat ze zo mogelijk toch in hun comfort zone kunnen blijven. Opnieuw zullen prestaties afnemen omdat alle energie wordt gestoken in deze verdedigingsstrategie. Medewerkers raken bekneld tussen oude patronen en datgene wat de nieuwe werkelijkheid van ze vraagt. Soms steken ze hun energie in activiteiten die er op gericht zijn te laten zien dat nieuwe werkwijzes niet werken of verkeerd zijn.
3. Loslaten als tussenstap
Ontkennen en verdedigen zijn gericht op het oude, maar als de werkelijkheid hen dwingt om de strijd op te geven dan ontstaat er een moment van loslaten. Dit loslaten is soms een wat fatalistische fase. Mensen zeggen dingen als: ‘We hebben nu eenmaal geen keuze dus we zullen wel moeten…’ Duidelijk is dat mensen in deze stap een gebrek aan zelfvertrouwen hebben. Ze bevinden zich feitelijk op de rand van hun comfortzone. Ze zijn zich nog niet bewust van de performance zone, maar vooral bang om in de danger zone te belanden. In deze fase zoeken mensen elkaar op om vertrouwen te krijgen in de toekomst. En met het loslaten van het oude en het boeken van eerste successen neemt het zelfvertrouwen iets toe en zie je dat de prestaties gaan toenemen. We zijn terechtgekomen in de optimal performance zone.
4. Aanpassen
In de optimal performance zone zijn wij in staat om ons optimaal aan te passen aan de situatie. Er is sprake van acceptatie van de nieuwe werkelijkheid en de energie richt zich op het vinden van manieren om in deze nieuwe werkelijkheid er het beste van te maken. Door kleine of grotere successen neemt het zelfvertrouwen toe waardoor de prestaties toenemen. En door de geboekte successen zal het zelfvertrouwen wederom toenemen. We bevinden ons in een opgaande spiraal.
5. Internalisatie
Naarmate er meer ervaring is opgedaan met nieuwe manieren van werken raken de medewerkers hier meer en meer mee vertrouwd. Het nieuwe gedrag wordt, zoals dat heet, geïnternaliseerd. Het is de nieuwe norm. We zijn het gewend en feitelijk is er een nieuwe comfortzone gecreëerd.
In welke zone zit jij?
Dit proces van omgaan met veranderingen zie je wellicht terug bij jezelf, maar ook in organisaties. Je kunt van deze kennis gebruik maken als leidinggevende door mensen uit te dagen uit hun comfortzone te treden. Je kunt er ook voor jezelf gebruik van maken door jezelf de vraag te stellen: wanneer zat ik in mijn optimal performance zone? En wat is er nodig om een volgende stap te zetten?
Groei ontstaat alleen buiten je comfortzone
De wereld om ons heen verandert voortdurend. Door jezelf te realiseren dat groei alleen ontstaat buiten je comfortzone zul je wellicht je eigen belemmeringen ontdekken en aan durven gaan. En als je leiding geeft, realiseer je dan dat de meeste mensen in eerste instantie de neiging hebben om in hun comfort zone te blijven. Wil je een organisatie bouwen die snel reageert op de omgeving, kijk dan in hoeverre je mensen voortdurend kan blijven uitdagen om in de optimal performance zone te werken. In de sport is dit iets heel gewoons, maar in organisaties is dit nog lang niet overal in het DNA van de cultuur terug te vinden.
